ตองแห้ง ๑

Exallage auricularia (L.) Bremek.

ไม้ล้มลุกหรือไม้พุ่มขนาดเล็ก กิ่งและลำต้นรูปทรงกระบอกหรือเป็นสันคล้ายสี่เหลี่ยม ใบเดี่ยว เรียงตรงข้ามสลับตั้งฉาก รูปรีแคบหรือรูปไข่แกมรูปใบหอก หูใบระหว่างก้านใบปลายแยกเป็นแฉกคล้ายหวี มี ๕-๗ แฉก มีขนสาก ช่อดอกแบบช่อกระจุก ออกตามซอกใบ ดอกเล็กมาก สีขาว ผลแบบผลแห้งไม่แตก คล้ายรูปทรงกลม มีกลีบเลี้ยงติดทนที่ปลายผล เมล็ดขนาดเล็ก รูปทรงสามเหลี่ยม เว้าด้านข้างขั้ว นูนหรือแบนด้านตรงข้าม แต่ละช่องมี ๔-๖ เมล็ด

ตองแห้งชนิดนี้เป็นไม้ล้มลุกหรือไม้พุ่ม สูง ๓๐-๖๐ ซม. โคนต้นแข็งคล้ายมีเนื้อไม้ กิ่งและลำต้นรูปทรงกระบอกหรือเป็นสันคล้ายสี่เหลี่ยม มีขนสากหรือขนยาวห่าง

 ใบเดี่ยว เรียงตรงข้ามสลับตั้งฉาก รูปรีแคบหรือรูปไข่แกมรูปใบหอก กว้าง ๐.๗-๒.๗ ซม. ยาว ๒-๙ ซม. ปลายแหลม โคนรูปลิ่ม ขอบเรียบ แผ่นใบค่อนข้างบางถึงค่อนข้างหนาคล้ายแผ่นหนัง เกลี้ยงทั้ง ๒ ด้าน มีขนสั้นนุ่ม ขนสาก หรือมีขนสากเฉพาะบริเวณเส้นใบ เส้นแขนงใบข้างละ ๔-๘ เส้น ก้านใบยาว ๐.๓-๑ ซม. หูใบระหว่างก้านใบปลายแยกเป็นแฉกคล้ายหวี มี ๕-๗ แฉก มีขนสาก

 ช่อดอกแบบช่อกระจุก ออกตามซอกใบ ก้านช่อดอกสั้นมากหรือไร้ก้าน ดอกเล็กมาก สีขาว มี ๒ แบบ คือ ดอกที่มีก้านยอดเกสรเพศเมียสั้นและมีเกสรเพศผู้ยาวกับดอกที่มีก้านยอดเกสรเพศเมียยาวและมีเกสรเพศผู้สั้น ก้านดอกสั้น กลีบเลี้ยงโคนเชื่อมติดกัน ปลายแยกเป็น ๔ แฉก แต่ละแฉกรูปสามเหลี่ยมแคบถึงรูปแถบ กว้าง ๐.๓-๐.๕ มม. ยาว ๑.๓-๑.๕ มม. ปลายแหลม ตั้งตรง มีขนสาก กลีบดอกโคนเชื่อมติดกันเป็นหลอด ยาว ๐.๗-๐.๘ มม. ปลายแยกเป็น ๔ แฉก แต่ละแฉกรูปไข่แกมรูปใบหอก กว้าง ๐.๘-๑ มม. ยาว ๑-๑.๕ มม. ปลายแหลม ด้านนอกมีขนที่ปลายกลีบ ดอกที่มีก้านยอดเกสรเพศเมียสั้น หลอดกลีบดอกด้านในมีขนยาวห่างหนาแน่น ดอกที่มีก้านยอดเกสรเพศเมียยาว หลอดกลีบดอกด้านในมีขนประปรายหรือเกลี้ยง เกสรเพศผู้ ๔ เกสร ดอกที่มีก้านยอดเกสรเพศเมียยาว เกสรเพศผู้มีก้านชูอับเรณูเรียว ยาว ๐.๓-๐.๔ มม. อับเรณูรูปขอบขนาน ยาว ๐.๕-๐.๗ มม. ก้านยอดเกสรเพศเมียเรียวเล็ก ยาว ๒-๒.๒ มม. ยอดเกสรเพศเมียแยกเป็น ๒ แฉก ยาวประมาณ ๐.๓ มม. ดอกที่มีก้านยอดเกสรเพศเมียสั้น เกสรเพศผู้มีก้านชูอับเรณูเรียว ยาวประมาณ ๐.๗ มม. อับเรณูรูปขอบขนาน ยาว ๐.๕-๐.๗ มม. ก้านยอดเกสรเพศเมียเรียวเล็ก ยาวประมาณ ๐.๘ มม. ยอดเกสรเพศเมียแยกเป็น ๒ แฉก ยาว ๐.๑-๐.๒ มม. รังไข่อยู่ใต้วงกลีบ มี ๒ ช่อง แต่ละช่องมีออวุล ๔-๖ เม็ด

 ผลแบบผลแห้งไม่แตก คล้ายรูปทรงกลม กว้างและยาว ๑-๑.๕ มม. ผนังหนา มีกลีบเลี้ยงติดทนที่ปลายผล เมล็ดขนาดเล็ก รูปทรงสามเหลี่ยม เว้าด้านข้างขั้ว นูนหรือแบนด้านตรงข้าม แต่ละช่องมี ๔-๖ เมล็ด

 ตองแห้งชนิดนี้มีเขตการกระจายพันธุ์ในประเทศไทยทั่วทุกภาค พบตามป่าดิบชื้น ป่าดิบแล้ง ป่าผลัดใบ หรือพื้นที่โล่ง ที่สูงจากระดับทะเลปานกลาง ๕๐-๑,๓๐๐ ม. ออกดอกและเป็นผลตลอดทั้งปี ในต่างประเทศพบที่ทวีปแอฟริกา อินเดีย เมียนมา จีน ลาว เวียดนาม มาเลเซีย อินโดนีเซีย นิวกินี

ชื่อหลักหรือชื่อทางการ
ตองแห้ง ๑
ชื่อวิทยาศาสตร์
Exallage auricularia (L.) Bremek.
ชื่อสกุล
Exallage
คำระบุชนิด
auricularia
ชื่อผู้ตั้งพรรณพืช
- Linnaeus, Carl
- Bremekamp, Cornelis Eliza Bertus
ช่วงเวลาเกี่ยวกับผู้ตั้งพรรณพืช
- Linnaeus, Carl (1707-1778)
- Bremekamp, Cornelis Eliza Bertus (1888-1984)
ผู้เขียนคำอธิบาย
ดร.คณิต แวงวาสิต